Diyarbakır: Kadim Şehir

25 Mart 2018 Hamit ihtiyar

Anadolu’nun olağanüstü kentlerinden biri Diyarbakır. Gelenleri sonsuz cömertliği ile ağırlayan bu güzel şehre misafir oluyoruz. Yeryüzünde insan yaşamının kesintisiz sürdüğü nadir kentlerden biri Diyarbakır. Kentin ilçelerinden Silvan (Meyyafarikin), Eğil ve Ergani’de yürütülen bilimsel çalışmalardan yerleşik yaşam izlerinin MÖ 11 bin yılına değin uzandığı anlaşılıyor. Hayvanların evcilleştirilmesi, tarım yapılması gibi insanlık tarihinin önemli köşe taşları bu coğrafyayı daha da seçkin kılan özelliklerinden.

Bazalt adı verilen siyah taştan bir tabaka üstüne kurulu Diyarbakır. Hâliyle dünyanın Çin Seddi’nden sonra en uzun surları da bazalt taşıyla inşa edilmiş. Hevsel Bahçeleri’yle birlikte UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan surların yapımına ilk olarak ne zaman başlandığı tam olarak bilinmese de, ilk şeklinin Helenistik dönemde verildiği düşünülüyor. Uzunluğu 6 kilometreye yaklaşan surları bir sanat eseri kılan unsurlar ise Orta Çağ’da Artuklu ve Eyyubi egemenliği sırasında eklenen burç, kraliyet sembolleri ve yazı sanatının muhteşem örnekleri ile meydana getirilmiş. Yukarıdan bakıldığında kenti âdeta bir kalkan balığı şeklinde sarmalayan surların beş çıkış kapısı ve 16 burcu var.

Şehrin surları gibi hanları da mutlaka görülmesi gereken yerler arasında. Yapım tarihleri yüzyıllarla ifade edilen hanlar özgün mimarileri ve geniş avluları ile dikkat çekiyor. Tamamı Osmanlılar döneminden kalan hanlar günümüzde genellikle alışveriş ve konaklama amaçlı kullanılıyor. Hemen hepsinin birer öyküsü olan bu hanlar arasında Hasan Paşa Hanı’nı, Deliller Hanı’nı ve Sülüklü Han’ı görmek için birkaç saat ayırmanızda yarar var.

İnancın kenti

Diyarbakır’a su ve iklim insanı, insan da medeniyeti ve kültürü getirmiş. Tek tanrılı dinlerin tamamının kutsal değerlerinin yaşadığı kentte Zerdüşt, Yezidi ve Pagan kültürlerinin de izleri bulunuyor. Şehrin önemli merkezlerinden Dağkapı’daki Ulu Cami, Anadolu’nun heybetli ulu camilerinden biri. Şam’daki Emevi Camii ile benzer mimari özelliklere sahip yapının tarihî Antik Yunan, Roma ve Bizans dönemlerine değin uzanıyor. 639 yılında Hz. Ömer (r.a.) döneminde şehrin merkezindeki en büyük mabet olan Martoma Kilisesi’nin bulunduğu alana inşa edilmiş. Medrese bölümündeki mihrabın her iki yanındaki döner sütunlar ise Diyarbakır’ın mimari şaheserlerinden sadece biri. Ulu Cami’nin yanı başındaki Nebi Camii ise, Anadolu’da Akkoyunlu döneminden kalan az sayıdaki eser arasında. Meryem Ana ve Keldani kiliseleri dışında 20 civarında kilisenin bulunduğu Diyarbakır’da Yunus Peygamber’in (a.s.) makamının yanı sıra Hristiyanlığın en önemli isimlerinden Aziz George’un da makamı dikkat ilgi çekiyor.

Diyarbakır, İslam tarihi açısından özel bir öneme sahip. Mekke ve Medine’nin ardından İslam coğrafyasında en çok sahabenin yaşadığı (541 sahabe) şehir olan Diyarbakır’daki peygamber makamı ve ziyaret yerleri insanın gönül dünyasına hitap ediyor ve kentin inanç dünyasını zengin kılıyor.

Dicle’nin sevgilisi Diyarbakır

Diyarbakır’ı Dicle’siz, Dicle’yi Diyarbakır’sız düşünmek mümkün değil. Uygarlığın geliştiği bu toprakları, kardeşi Fırat’la birlikte besliyor. Akıp geçtiği coğrafyaya hayat, bolluk ve bereket taşıyor. Bereketli ovaların toprağı onun suları ile coşuyor. Tıpkı Hevsel Bahçeleri gibi…

Diyarbakır surlarıyla Dicle Nehri arasında göz alabildiğine uzanan Hevsel Bahçeleri şehri beslemiş binlerce yıl boyunca. Verimli toprakları tahıl, sebze, meyve sunmuş yöre insanına. Bugün de sunmaya devam ediyor. Hevsel Bahçeleri’nin bir başka özelliği de çok sayıda kuş türüne ve hayvana yuva olması.

Modern Diyarbakır

Tarihî değerlere sahip olmasının yanı sıra kabına sığamayan ve her geçen gün biraz daha gelişip büyüyen modern bir kent Diyarbakır. Genç nüfusun dinamizmi ve şehre kattığı hareketlilik kafelerde görülüyor. Bale, dans, tiyatro gibi etkinliklerin sıkça düzenlendiği, kitap okuma oranının yüksek olduğu, kültür organizasyonlarının, konserlerin yaz-kış devam ettiği bir şehir Diyarbakır. Modern alışveriş merkezlerinde Avrupa’da görülen ürünlere ve markalara ulaşmak gayet kolay. Türkiye’nin önemli üniversiteleri arasında yer alan Dicle Üniversitesi’nde binlerce öğrenci eğitim görüyor.

Silvan’dan Kulp’a

Diyarbakır’ın ilçelerini de ihmal etmemek gerek. Roma ve Bizans dönemlerinde adı, öldürülen 40 Hristiyan aziz nedeniyle “Martryopolis” (Şehitler Kenti) olan, “Meyyafarikin” adıyla Eyyubi Hanedanı’nın önde gelen taht merkezlerinden biri sayılan Silvan, Selahaddin Eyyubi Camii, Zembilfroş Kalesi, surları ve Malabadi Köprüsü ile bir açık hava müzesi adeta. Eğil ve Ergani’deki tarih öncesi mağara yerleşimleri, ibadet noktaları, Kulp’ta ipekböceği yetiştirilen yerler ve kaplıcalar da görülmesi gereken değerleri arasında.